ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ ΟΠΤΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
Κοιτάζoντας με το «βλέμμα του Οδυσσέα»… Η αναζήτηση μιας ανεξάρτητης εικαστικής γλώσσας που να προετοίμασε την ανάπτυξη της τυπογραφίας οδήγησε πολύ γρήγορα στην υιοθέτηση της τέχνης και της τεχνικής της χαρακτικής για τη συγκρότηση της εικόνας του Αρχείου Οπτικής Επικοινωνίας Ελλάδας.
H τελική μορφή, τόσο του λογοτύπου, όσο και του βοηθητικού σήματος (“ex-libris”) αποτελεί φόρο τιμής στους πρωτοπόρους της ελληνικής χαρακτικής Βάσω Κατράκη (1914–1988) και Τάσσο Αλεβίζο (1914–1985), μιας που οι ίδιοι καταπιάστηκαν, εκτός των άλλων, με το χώρο των εφαρμοσμένων τεχνών και ιδιαίτερα με την τέχνη της αφίσας και του βιβλίου.
Για τη λογοτύπηση ανασχεδιάστηκαν εκ νέου τα γράμματα που χάραξε, σε λίθινη πλάκα, η Κατράκη, για τις ανάγκες αφίσας της πολιτικής νεολαίας «Ρήγας Φεραίος», το 1974.
Η αφίσα –με στίχους του Γιάννη Ρίτσου (1909–1990), από τη συλλογή «Αγρύπνια» (1954)– αναφέρεται στους εξεγερθέντες φοιτητές και εργάτες το Νοέμβρη του ’73.
Νεότερη εφαρμογή της αφίσας της Βάσως Κατράκη –με ανασχεδιασμένα γράμματα–
σε γραμματόσημο από τον Παναγιώτη Γράβαλλο, στα 1983.
ΤΕΛΙΚΟ ΛΟΓΟΤΥΠΟ
Στα γράμματα προστέθηκαν οι πέντε «εθνικές» γραμμές, που διαμορφώνουν τέσσερα διαφορετικά διαστήματα – όσες και οι βασικές κατηγορίες στις οποίες ταξινομούνται τα τεκμήρια του Αρχείου.
ΟΡΝΙΘΟΡΥΓΧΟΣ
Το χαρακτικό ex-libris που κοσμεί τόσο την προμετωπίδα του βιβλίου όσο και την εισαγωγή στην ιστοσελίδα αποτελεί ιδιαίτερο διακοσμητικό στοιχείο που λειτουργεί επικουρικά, συμπληρώνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο το σύνολο της οπτικής επικοινωνίας του Αρχείου. Από το βιβλίο Για ένα εκδοτικό αρχείο… (κεφ. «Ταξινόμηση», σ. 10–11) διαβάζουμε:
O ορνιθόρυγχος αποτέλεσε τον μεγαλύτερο πονοκέφαλο των απανταχού φυσιοδίφων, εφόσον, λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του, χρειάστηκαν κοντά έναν ολόκληρο αιώνα έως ότου να μπορέσουν να τον κατατάξουν στην αλυσίδα της παγκόσμιας πανίδας. Χαρακτηριστικά είναι όσα διαβάζουμε στην πρώτη ελληνική περιγραφή του, στο περιοδικό Αποθήκη των Ωφελίμων και Τερπνών Γνώσεων (τόμος 2, τεύχος 9 — Κωνσταντινούπολη, 1848):
« […] ἀνώμαλον καὶ ἑτερόκλιτον ζῶον, παράδοξον ὄχι μόνον διὰ τὴν ἐξωτερικὴν μορφὴν, ἀλλὰ καὶ τὴν ἐσωτερικὴν αὐτοῦ κατασκευὴν, μεγάλως διαφέρουσαν τῆς τῶν ἄλλων ζώων […]
» Τὸ γνωστότερον εἶδος τοῦ ζώου τούτου εἶναι ὁ παράδοξος Ὀρνιθόρυγχος, ὄνομα μαρτυροῦν τὰς δυσκολίας, τὰς ὁποίας τὸ ζῶον ἐπροξένησεν εἰς τοὺς θέλοντας νὰ καθυποτάξωσι τὴν φύσιν εἰς τὰς μεθόδους αὑτῶν, ἢ τὴν θείαν πρόνοιαν, τὴν τοσοῦτον γόνιμον τὴν φύσιν καταστήσασαν.
» […] τὸ ζῶον ἐφαίνετο πολύ δυσανασχετοῦν διὰ τὴν στέρησιν τῆς ἐλευθερίας αὑτοῦ, καὶ ἀποπειρώμενον πάντοτε νὰ φύγῃ, τὸ ὁποῖον καὶ ἐπὶ τέλους κατώρθωσεν».
» Τὸ γνωστότερον εἶδος τοῦ ζώου τούτου εἶναι ὁ παράδοξος Ὀρνιθόρυγχος, ὄνομα μαρτυροῦν τὰς δυσκολίας, τὰς ὁποίας τὸ ζῶον ἐπροξένησεν εἰς τοὺς θέλοντας νὰ καθυποτάξωσι τὴν φύσιν εἰς τὰς μεθόδους αὑτῶν, ἢ τὴν θείαν πρόνοιαν, τὴν τοσοῦτον γόνιμον τὴν φύσιν καταστήσασαν.
» […] τὸ ζῶον ἐφαίνετο πολύ δυσανασχετοῦν διὰ τὴν στέρησιν τῆς ἐλευθερίας αὑτοῦ, καὶ ἀποπειρώμενον πάντοτε νὰ φύγῃ, τὸ ὁποῖον καὶ ἐπὶ τέλους κατώρθωσεν».
Η ταξινόμηση, όντας η οργανωμένη συγκρότηση πραγμάτων και ιδεών, δημιουργεί λογικά συστήματα. Τα «παράλογα» στοιχεία παρουσιάζονται ως τέτοια στο βαθμό που τα λογικά συστήματα που έχουν αναπτυχθεί δεν έχουν ξεπεράσει τον ορθολογιστικό τους χαρακτήρα. Για μια εκτενέστερη αναφορά βλ. Eco, Umberto. Ο Καντ και ο ορνιθόρυγχος. / μτφρ. Αννα Παπασταύρου. – Αθήνα : Ελληνικά Γράμματα, 1999. – σ. 103–113, 260–268. Επίσης από τον ίδιο βλ. Η ομορφιά της λίστας. / μτφρ. Δήμητρα Δότση [και] Ανταίος Χρυσοστομίδης. – Αθήνα : Εκδόσεις Καστανιώτη, 2010. – κεφ. 13 και 14.
Οι αιώνες αναφέρονται στην παλαιότερη και στη νεότερη καταγραφή, ενώ η εικονογράφηση αποτελεί έμμεση αναφορά στον Τάσσο και ειδικότερα στη σειρά χαρακτικών του όπως δημοσιεύτηκαν στο λεύκωμα Δέκα επιλογές από την ποίηση του Γ. Ρίτσου και τη χαρακτική του Α. Τάσσου, στα 1978, καθώς και στην αντίστοιχη αφίσα που κυκλοφόρησε, σε γραφιστική σύνθεση Σπύρου Καραχρήστου.
ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ
ΒΙΒΛΙΟ
Το βιβλίο Για ένα εκδοτικό αρχείο τυπογραφίας, γραφιστικής, γραφικών τεχνών και διαφήμισης : πηγές από βιβλία, περιοδικά, άρθρα και βίντεο, στοιχειοθετήθηκε με τις ιστορικές γραμματοσειρές GFS Didot, GFS Olga και GFS Neohellenic.
Η σύνθεση του εξωφύλλου αποτελεί τυπογραφικό δάνειο της βιβλιογραφικής περιγραφής των εκδόσεων όπως έχει καθιερωθεί στην επιστήμη της βιβλιοθηκονομίας και περιγράφεται στους Αγγλο-Αμερικανικούς Κανόνες Καταλογογράφησης, έτσι η καταγραφή του βιβλίου όπως φαίνεται στη σελίδα συντελεστών «ντύνει» την ίδια την έκδοση προσδίδοντας της κατ’ αυτόν τον τρόπο βιβλιογραφικό χαρακτήρα.
Για τη χρωματική παλέτα υιοθετήθηκαν τα δύο κυρίαρχα χρώματα της διεθνούς τυπογραφικής παράδοσης που δεν είναι άλλα από το μαύρο και το ερυθρό.
Αλλες σχεδιαστικές λεπτομέρειες αφορούν την εμπρόσθια επικόλληση του εξωφύλλου (ώστε να μην τσακίζεται η ράχη – βιβλιοδεσία otabind), εσωτερικό ερυθρό τύπωμα της ράχης, αξάκριστες σελίδες, ανεξάρτητα αναπτύγματα σελίδων, κόκκινη κλωστή στο ράψιμο, δημιουργία λέξης στην παράθεση των αρχιγραμμάτων, και αρίθμηση αντιτύπων.
Η σύνθεση του εξωφύλλου αποτελεί τυπογραφικό δάνειο της βιβλιογραφικής περιγραφής των εκδόσεων όπως έχει καθιερωθεί στην επιστήμη της βιβλιοθηκονομίας και περιγράφεται στους Αγγλο-Αμερικανικούς Κανόνες Καταλογογράφησης, έτσι η καταγραφή του βιβλίου όπως φαίνεται στη σελίδα συντελεστών «ντύνει» την ίδια την έκδοση προσδίδοντας της κατ’ αυτόν τον τρόπο βιβλιογραφικό χαρακτήρα.
Για τη χρωματική παλέτα υιοθετήθηκαν τα δύο κυρίαρχα χρώματα της διεθνούς τυπογραφικής παράδοσης που δεν είναι άλλα από το μαύρο και το ερυθρό.
Αλλες σχεδιαστικές λεπτομέρειες αφορούν την εμπρόσθια επικόλληση του εξωφύλλου (ώστε να μην τσακίζεται η ράχη – βιβλιοδεσία otabind), εσωτερικό ερυθρό τύπωμα της ράχης, αξάκριστες σελίδες, ανεξάρτητα αναπτύγματα σελίδων, κόκκινη κλωστή στο ράψιμο, δημιουργία λέξης στην παράθεση των αρχιγραμμάτων, και αρίθμηση αντιτύπων.
Τα πρώτα 200 αντίτυπα κυκλοφόρησαν μαζί με αριθμημένο ξύλινο τυπογραφικό στοιχείο, χαραγμένο σε χειροκίνητο παντογράφο και αριθμημένη αφισέτα, εκτυπωμένη με τη μέθοδο offset και ξυλοτυπίας.
ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ
Η ιστοσελίδα www.archivesofdesign.gr στοιχειοθετήθηκε με τα web fonts: Roboto για τα κεφαλαία, και Tinos για τα πεζά κείμενα.
Η χρωματική παλέτα που χρησιμοποιήθηκε ανήκει αποκλειστικά στην τονικότητα του μαύρου, ώστε μόνες εξαιρέσεις να αποτελούν τα έγχρωμα εξώφυλλα των τεκμηρίων.
Ιδιαίτερη σχεδιαστική λεπτομέρεια αποτελεί το header, με φωτογραφίες εμπνευσμένες από την ιστορική παράδοση της τυπογραφίας, της εικόνας των ελληνικών γραμμάτων, της λαϊκής εικονογραφίας κ.ά.
Η χρωματική παλέτα που χρησιμοποιήθηκε ανήκει αποκλειστικά στην τονικότητα του μαύρου, ώστε μόνες εξαιρέσεις να αποτελούν τα έγχρωμα εξώφυλλα των τεκμηρίων.
Ιδιαίτερη σχεδιαστική λεπτομέρεια αποτελεί το header, με φωτογραφίες εμπνευσμένες από την ιστορική παράδοση της τυπογραφίας, της εικόνας των ελληνικών γραμμάτων, της λαϊκής εικονογραφίας κ.ά.
